مرجعیت علمی

چشم ­اندازها و تصاویر مطلوب یکی از عناصر ساخت آینده هستند و برای رسیدن به آینده­ای مطلوب نیازمند تصور چشم ­اندازی جذاب و رفیع هستیم. چشم ­اندازها می­توانند به بسیج منابع، جهت­دهی به توانمندی­ها و هم­افزایی نیروها کمک کنند. بدیهی است که ساخت چشم­انداز به معنی دستیابی به آن نیست، بلکه بدیهی است اقدامات ما نیز باید در جهت ساخت و تحقق آن برنامه­ریزی و اجرا گردند. «مرجعیت علمی» به یک معنا چشم‌انداز یا تصویری است که پیش‌روی جامعه و نظام علم و فناوری ما ترسیم شده است. یعنی جامعه­ی علمی ما حرکت خود را باید در جهت تحقق این تصویر و چشم‌انداز تنظیم کند که انشالله در افق حرکتی خود در آینده به این تصور بتواند واقعیت ببخشد. این تصور که جامعه علمی ما در ایران رهبری حوزه‌هایی از علوم و فناوری را در جهان به دست داشته باشد، به‌نحوی‌که هم جامعه­ی ایرانی و هم کل جامعه بشری از منافع آن برخوردار شود و جامعه علمی جهانی نیازمند مراجعه به افکار و آثار دانشمندان ایرانی باشد، چشم­اندازی است بلند و انگیزاننده که با تاریخ، اعتقادات، فرهنگ و روحیه­ی ایرانی سازگاری دارد. 
 البته «مرجعیت علمی» فقط یک چشم‌انداز نیست. «مرجعیت علمی» به معنای دیگر، یک راهبرد جهت‌بخش برای جمهوری اسلامی ایران است. یعنی اگر جمهوری اسلامی ایران قصد دارد در چشم‌انداز خود تمدن نوینی را پایه‌گذاری کند که ما از آن تحت عنوان تمدن نوین اسلامی-ایرانی یاد می‌کنیم، باید راهبرد مناسب برای تحقق این چشم­انداز داشته باشد و بهترین راهبرد تحقق این تصویر ملّی، مرجعیت علمی و فناوری است؛ یعنی اینکه ما اگر می‌خواهیم تمدن‌ساز باشیم ممکن است زاهبرد‌ها یا مسیرهای مختلفی را برای خودمان انتخاب کرده باشیم. ممکن است کسانی بیاندیشند که تمدن‌سازی از مسیرهای تجاری، نظامی یا مانند اینها قابل تحقق است، اما تاریخ نشان داده است که اقتدار نظامی یا تجاری برای یک کشور، بدون تکیه بر افکار و اندیشه­های متمایز و تنها با دنباله‌روی در عرصه ­های علم و فناوری ممکن نیست. برای تمدن­سازی در عصر جدید نیز هر چند تعاملات بین المللی و استفاده بهینه از لوازم و دانش‌های روز دنیا لازم است، اما بدون رهبری فکری و فنی، حداقل در بعضی از زمینه­های کلیدی، کافی نیست. از این رو به نظر می­رسد که «مرجعیت علمی» یکی از بهترین راهبرد‌هایی است که می­تواند تمدن نوین مدنظر را محقق کند.
به‌رغم این اهمیت راهبردی مفهوم مرجعیت علمی، چه برای جامعه­ی علمی کشور و چه برای کلیّت نظام جمهوری اسلامی ایران، و توجه این مفهوم در اسناد بالادستی، به نظر می­رسد نه درک کاملی از چیستی آن ایجاد شده، نه چرایی و لزوم آن برای اقشار مختلف علمی و اجرایی کشور به درستی تبیین شده و نه برنامه­ریزی منسجی در جهت تحقق آن انجام شده است.
مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به عنوان کانون سیاست‌پژوهی، نظریه­پردازی، توانمندسازی و مشاوره سیاستی در عرصه علم، فناوری و نوآوری سعی کرده با دعوت از تمام اندیشمندان و صاحب­نظران برای مشارکت مؤثر، پرداختن به این مفهوم و روشن کردن زوایای مرجعیت علمی اعم از چیستی، چرایی و چگونگی آن را وجهه همت خود قرار داده است. اختصاص شماره­هایی از فصلنامه­ی رهیافت (به عنوان قدیمی­ترین و یکی از معتبرترین مجلات سیاست­پژوهی علم، فناوری و نوآوری ایران) به این موضوع و برگزاری کنفرانس ملّی مرجعیت علمی در سال 1402 با مشارکت نهادهای ملّی با پانزده پیش­نشست تخصصی، گوشه­ای از این تلاش همه‌جانبه است.
امید است آنچه در زمانی کوتاه برای انتشار در این نشریه گرد آورده‌ایم، مورد توجه اهل اندیشه قرار گیرد و مقدمه‌ای برای ایجاد وفاق ملّی بر سر چیستی، لزوم و چگونگی تحقق مرجعیت علمی باشد.