«توسعه دانش بنیان» یا «شِبهِ دانش نفت بنیان»: مساله این است

چکیده

سال هاست که عبارت های «اقتصاد دانش بنیان» «توسعه دانش بنیان» در ادبیات دانشگاهیان و سیاستمداران ایران به کار رفته و همگان بر لزوم دانش بنیان شدن تأکید کرده اند. در این میان، برخی رشد فزاینده تعداد مقالات علمی و به تبع آن ارتقای جایگاه کشور در رتبه بندیهای مربوط را نشانه ای مثبت و حاکی از پیشرفت در مسیر دانش بنیان دانسته و برخی دیگر نسبت به کیفیت علم و پژوهش کشور ابراز نگرانی کرده اند. در راستای بررسی عمیق تر نسبت میان«ما» و «توسعه دانش بنیان»، چنانچه از یک سو تاریخچه خود را لحاظ کرده و از سوی دیگر مفاهیم «توسعه»،«علم نوین» و «دانش بنیان» را نیز در متن و زمینه اصلیشان (غرب مدرن) مورد توجه قرار دهیم، متوجه میشویم که درک نسبت مذکور مستلزم توجه به نسبت میان «مسیر تاریخی ما » و«غرب مدرن» است. به عبارت دیگر، به منظور شناخت و مدیریت فرصتها و تهدیدهای پیشرو، باید به موقعیت کنونی در قالب دوراهه ای حاصل از برخورد روندهایی تاریخی و مفهومی نگاه کرد. در این راستا، در مقاله حاضر، با استفاده از چارچوب تحلیلی مکتب نهادگرایی به بررسی این مهم پرداخته و نشان داده شده است که از یک سو، دانش این قابلیت را دارد که با بنیان قرار دادن آن، مسیر تاریخی خود را اصلاح کرده و در مسیر توسعه قرار بگیریم و از سوی دیگر، در صورت عدم اصلاحِ مسیر تاریخی، ما نیز کاملاً این ظرفیت را داریم که مفاهیم تحول آفرینی همچون «دانش» و«دانش بنیان» را به نمونک هایی چون «شِبهِ دانش» و «شِبهِ دانش بنیان» تبدیل کنیم. بنابراین، مسئله از حیث نسبتی که با دانش بنیان شدن داریم، این نیست که اگر دقیق عمل نکنیم فقط بازده اقداماتمان کاهش مییابد و اگر بودجه بیشتری به علم و پژوهش اختصاص ندهیم مسیر توسعه و  دانش بنیان شدنمان طولانی تر میشود، مسئله این است که چنانچه باز هم اشتباه کنیم، در آینده نزدیک متوجه خواهیم شد که با وجود رشد چشمگیر شاخص های کمیِ دانش و پژوهش، سالها است چون گذشته راه ترکستان پیمودهایم، با این تفاوت که آنچه این بار با اتکا بر نفت، صورتکی تشریفاتی از آن ساخته ایم در واقع «مرهم دردهای مزمنمان» بوده است که آن را به یک «شِبهِ مرهمِ تجملاتی» جعل کرده ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“KnowledgeBased Development” or “Oil Based Pseudo-Knowledge”: This is the Problem

چکیده [English]

In recent years, “knowledge-based economy” and “knowledge-based development” have been frequently used by Iranian academics and politicians. Although all are unanimous in the importance of being “knowledge-based”, some interpret the increasing growth of Iran’s scientific outputs and consequent impressive upgrade of the country’s science production rank as a positive sign of progression in the direction of being “knowledge-based”, and the others are concerned about the quality of knowledge and research in Iran. In a deeper survey of the relation between “us” and “knowledge-based development”, if we, on the one hand, take our history in the account and consider “development”, “modern science” and “knowledge-based” within their main context (modern West), on the other hand, we realize that the acquisition of a proper understanding of such a relation requires regarding the relation between “our historical path” and “modern West”. In other words, in order to be able to understand and manage present threats and opportunities, we should consider current situation as a two-way created from historical and conceptual trends. In this regard, using the capable analytical framework of institutionalism, it is demonstrated that from one perspective, “knowledge” has the capability to correct our historical path provided that we consider it as our foundation and center and from another perspective, we, in continuing our historical path, have also the capacity to turn such transformative concepts “knowledge” and “knowledge-base” into “pseudo-knowledge” and “pseudo-knowledge base”. Therefore, in terms of the relation with being knowledge-base, our problem is not that if we do not act carefully, only our productivity will reduce or if we do not increase science and research budget, it takes more time for us to be developed or knowledge-based, our problem is that if we make mistakes, we will soon realize that despite our impressive growth in quantitative science and research indices, we have come the wrong way as before, with the difference that what we will this time convert into a luxury mask in an oil-based approach for the medication of our chronic pains, which has been turned into a fancy “pseudo-medicine”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge-Based Development
  • Institutionalism
  • Institution
  • Historical Path Dependence
  • Pseudo Knowledge