نشریات علمی- تخصصی که نتایج پژوهش‌ها و مطالعات انجام شده را در قالب مقاله علمی- تخصصی منتشر می‌کنند، یکی از ابزارهای مهم تولید داده‌های علمی در جهان هستند و از شاخص‌های مهم توسعه فرهنگی – اجتماعی کشورها محسوب می‌شوند. مجلات علمی به عنوان سیستم عصبی جوامع تلقی شده که در شکوفایی و تعالی و توسعه پایدار کشورها نقش مهمی دارند. با پیشرفت فناوری‌های نوین ارتباطی، ممکن است برخی تصور کنند که عصر فرهنگ نوشتاری و بالتبع نشریات علمی گذشته است و به عصر فرهنگ تصویری یا دوران بصری وارد شدیم. اما نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که انتشار نشریات علمی- تخصصی به دلیل گسترش رشته‌های متعدد علمی و تخصصی، مؤسسات گوناگون علمی و آزمایشگاه‌های علمی- پژوهشی، بیش از پیش اهمیت یافته است. در آستانه ورود به قرن پانزدهم هجری شمسی، نگاهی گذرا بر روند انتشار نشریات علمی در ایران داریم.
نخستین مجله علمی ایران در سال 1244ه.ش (1864) با عنوان مجله علمی علمیه دولت علیه ایران، یعنی پس از گذشت 27 سال از انتشار نخستین روزنامه ایران به دستور ناصرالدین شاه و به صورت ماهنامه منتشر شد. از سال1244تا 1364 (برابر با 1864 تا 1985) حدود 205 عنوان نشریه علمی در ایران انتشار یافتند. هر یک از این مجلات به طور متوسط حدود 6 سال عمر کردند (برخی از آنها پس از چند شماره و در همان سال اول تعطیل شدند و برخی دیگر تا 40 سال عمر کردند).
تاریخ انتشار نخستین مجلات علوم کاربردی در ایران
نوع نشریه
سال انتشار
نوع نشریه
سال انتشار
کشاورزی
1281 ه.ش
معدن و نفت
1330 ه.ش
پزشکی
1287 ه.ش
هواپیما و فضا
1333ه.ش
دامپزشکی
1296 ه.ش
داروپزشکی
1336ه.ش
تکنولوژی
1299ه.ش
روان پزشکی
1338 ه.ش
بهداشتی
1301 ه.ش
دامداری
1339 ه.ش
آبیاری، جنگل و منابع طبیعی
1315ه.ش
دندانپزشکی
1344 ه.ش
ساختمان و معماری
1326ه.ش
علوم کامپیوتر
1352 ه. ش
از سال 1344، در انتشار نشریات علمی در ایران تحولی به وجود آمد. در سال 1357 (1979) با پیروزی انقلاب اسلامی ایران انتشار بسیاری از نشریات علمی متوقف شد ولی پس از چند سال انتشار آنها با بافتی مجزا نسبت به گذشته آغاز شد.
آمار تعداد نشریات علمی کشور در گروه‌های مختلف طی سال‌های1396- 1370
طبقه‌بندی گروه نشریات علمی – تخصصی
1370
1377
1396
فنی – مهندسی
53
69
209
پزشکی
30
42
412
کشاورزی و منابع طبیعی
17
33
178
علوم پایه
19
20
132
علوم انسانی
43
120
693
جمع
162
284
1723
می‌توان انتشار نخستین نشریه علمی ایران را در آن زمان، با وجود تمامی کاستی‌ها و ضعف‌هایش گامی مثبت تلقی کرد. در مجموع نشریات علمی- تخصصی در قرن چهاردهم هجری شمسی از لحاظ کمی رشد چشمگیری داشتند اما بیشتر این نشریات از نظر کیفیت چندان مناسب نبودند. امید است در قرن جدید، در کنار افزایش تعداد نشریات علمی، شاهد ارتقای کیفیت نشریات علمی- تخصصی نیز باشیم.
اکرم قدیمی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و سردبیر فصلنامه رهیافت
)